Eritreritra mandalo

Category: Malagasy

  • Hatsarana sa habetsahana ?

    Habetsahana sa hatsarana ? Misy ny sasany hilaza hoe aleo hatsarana toa izay habetsahana, ary misy ny sasany milaza «hatsarana ankabetsahana», ary ny sasany “habetsahana anie mandeha amin’ny fanangonambola ihany e” … Ka inona ny tena marina ? Habetsahana sa hatsarana ?…

    Velom-panontaniana amin’izany aho ankehitriny satria eo amin’ny Wikibolana eo dia misy adihevitra mikasika ny habetsahana sy ny hatsarana, na marimarina kokoa, ny resaka teny iditra amboarina amin’ny alalaln’ny rôbô ary ireo teny iditra amboarina tanana, izany hoe amin’ny alalan’ny fampiasana ny mpanovan’ilay Wiki fa tsy ny API-ny.

    Nanao traikefa aho mikasika ny famoronana votoatiny amin’ny alalaln’ny robo eo amin’ny Wikibolala amin’ny teny malagasy, dia aveo indray teo amin’ny Wikibolana amin’ny teny fijianina ary amin’ny farany, tagalaogy ; ka izao no tena verdict an’izy ity ; tsara ihany ny mampiasa script raha toa ka hampiditra teny anglisy maro dia maro, izany hoe eo amin’ny roa na telo arivo eo ho eo, dia izay ihany ; satria raha manandrana ny handika ny teny hafa ianao, dia misy risque satria mety tsy mitovy ny dikan’ilay teny amin’ny teny anglisy amin’ny teny indonezianina ; jereo fotsiny ny teny star amin’ny teny anglisy, izay azo dikaina hoe «kintana» amin’ny teny malagasy, na «bintang» amin’ny teny indonezianina ; ny dika hafan’i «star» koa anefa dia mety atao hoe «olo-malaza» amin’ny teny malagasy na «pesohor» amin’ny teny indonezianina. Ny olana amin’ilay teny iray mety midika zavatra hafa tsy misy fifandraisana, dia ilay famaritany mety hafangaron’ny milina : lasa «bintang» ohatra ilay «olo-malaza», na lasa «pesohor» ilay «kintana»; tranga tsotra fotsiny ilay nasehoko teto, fa raha ny tena marina dia mety lasa lavitra noho izany ilay olana. Ka raha milanja mahery ny dimy isan-jaton’ny teny iditra ao anaty Wikibolana iray izany olana kely izany, dia mety hametraka olana goavana be ho an’ireo izay mianatra ny teny malagasy ary koa ho an’ny malagasy izay mianatra teny vahiny. Ka izany zavatra izany, na dia iray tokana anatin’ny iray alina aza, dia manimba ny hatsaran’ny rakibolana foana, indrindra indrindra rehefa manakaiky ny iray tapitrisa ny isa tontalin’ny teny iditra.

    Tsy afaka miresaka mikasika ny hatsarana izany isika eto amin’ity Wikibolana ity raha toa ka vitsy kely (izany hoe eo amin’ny folompolony eo ny isan’ny lahatsoratra) ny lahatsoratra voasoratra ato. Raha tsy tonga any amin’ny zaton-jatony any ho any ny isan’ny lahatsoratra dia tsy tokony hiadihevitra mikasika ny hatsaran’ny rakipahalalana isika, torak’izany koa ny mikasika ny rakibolana.

    Tsy afaka miresaka mikasika ny hatsarana ihany koa anefa isika raha roa na telo fotsiny no isan’ny lahatsoratra, na dia vita tsara dia tsara aza izy ireo. Manomboka mireasaka mikasika ny hatsarana isika, rehefa tonga eo amin’ny roa na telo arivo eo ho eo ny isan’ny teny iditra, ka eo izy azo tombatombanina ny votoatiny. Raha latsak’izay dia kely loatra ny isany.

    Ka izao ny olako miaksika ny fanadihadiana ny hatsarana ary ny habetsahana : tia handray anjara eo amin’ny Wikibolana amin’ny teny tsy fantatro aho, eo amin’n efapolo eo ho eo no isan’ny teny iditra ao anatiny ; ireo teny iditra ireo, dia tsy bordel be daholo. Ka raha tia hampitombo azy ianao, dia manao izay ilaina haha-mpandrindra ny tena, dia aveo amin’izay manadio ny votoatiny ao anatin’ilay wiki. Dia aveo amin’izay manomboka mamorona ny teny iditra mbola tsy misy. Azo atao izany, fa anefa mangata-potoana ihany, ary ho an’ireo sasany izay be dia be mihitsy «andrianiny ny fiteniny, ary ampiany ny an’ny hafa». Misy koa ny manana fisainana toa izao «andrianiny ny fiteny ampiasiana indrindra eo amin’ny aterineto, ary avelany hi-demerde ny hafa».

    Misy koa ny hafa tia hampitombo ny wiki hafa, anefa vitsy ireo sady kely ny fotoana hananany hanaovana izany, izany hoe ny manao fikarohana mikasika ilay teny, dia aveo mameno ny Wikibolana avy amin’izay fahalalana nangonona izay. Anefa izany mangata-potoana ka eto amin’ny toerana ipetrahako, izany hoe aty Eoropa, ary indrindra indrindra amin’izaho mbola mianatra, dia tsy manam-potoana ny hanaovana izany rehetra izany aho ; koa rehefa manam-potoana, dia manoratra script Python hanaovana ilay asa amin’ny toerako, na dia ratsy kokoa aza ny hatsarany amin’izy nosoratana tamin’ny rôbô, satria mety ahitana hadisoana hafahafa (jereo ihany eo amin’ny pejin-dresako sy ny laogin’ny pejy voafafa), izay azo ahitsiana ihany, ho an’izay tia handray anjara amin’ny alalan’ny fanitsiana… Betsaka ny mpikambana malagasy fantatro tia handray anjara amin’ny alalan’ny fanitsiana ny lahatsoratra, ka eo izy afaka manao izany tsara.

    Izaho no anisan’izay olona tia handray anjara be dia be izay anefa tsy misy fotoana. Ka tiako hanan-tombontsoa ny wiki hafa amin’ny fahaizako manamboatra rindrankajy. Izany zavatra izany no anisan’ny nampitombo wiki roa ; wikibolana moa no ankamaroan’izy ireo, fa misy koa ny wikipedia. Wikipedia malagasy, wikibolana malagasy, fijianina ary tagalaogy no nandramako ireo script nosoratako ireo (izay miisa eo amin’ny telo ambin’ny folo teo ho eo), ka mandeha tsara ilay izy, na dia mamoaka hadisoana hafahafa aza. Ary ireo hadisoana izay isaina amam-polony ireo no itsikeran’ny mpikambana hafa an’ny tenako, na dia hoe tsy hanimba an’ilay Wiki no asako voalohany, fa manisy votoatiny, avy amin’ny loharano izay azo trandrahana : Rakibolana an-tranonkala, rakibolana taratasy ary ny Wikibolana hafa (anglisy indrindra indrindra). Ankehitriny

  • Ny mampahantra ny Malagasy

    Nandritry ny dimampolo taona nahaleovantena, nikorontana foana i Madagasikara, isaky ny taompolo. Ireo korontana ireo dia nitondra fihemorana ara-toe-karena ary ara-piarahamonina. Rehefa miresaka mikasika io fihemorana io aho dia mikasika ny fivoarantsika oharina amin’ny fivoaran’ireo firenena ivelan’i Afrika. Ka raha oharina amin’ny firenena ivelan’i Afrika i Madagasikara dia lasa nihemotra tanteraka amin’ny lafin’ny ara-toe-karena.

    Tamin’ny 1960, mitovitovy tamin’ny Korea Atsimo ny fivoaran’ny firenentsika, ny iray vao nivoaka tamin’ny Adin’i Korea, ny iray nahaleotena tamin’ny Frantsay 54 taona taorian’ny fanjanahan’ny frantsay an’i Madagasikara. Ny iray nampian’ny amerikanina, ny iray kosa nampian’ny Frantsay. Iza amin’ireo firenena roa ireo no mandroso amin’izao fotoana izao ? Madagasikara sa Korea Atsimo ? I Korea Atsimo dia nivoatra ho lasa hery ampiharian-karena izay milanja 1100 miliara dollar. Tsy tena nilatsaka ny GDP an’i Madagasikara, fa anefa nitombo kosa ny isam-ponina : 6 tapitrisa tamin’ny 1960, lasa 22 tapitrisa tamin’i 2011.

    Ny politika nentin’ny koreanina mandritry ny dimampolo taona lasa teo dia fiarovana ny orinasam-pirenena, na inona na inona, ary fanampiana ireo orinasam-pirenena hivelatra amin’ny alalan’ny fanamaivanana ny hetra aloaviny. Eo koa ny tsifisian’ireo fikorontanana ara-politika miaraka amin’ny vokadratsiny. Ilay filaminana ara-politika, miaraka amin’ny hatsaran’ny «sécurité», miaraka amin’ny hakelin’ny karama (tamin’izany fotoana) no nanintona ireo orinasa vahiny hampita ny fahaizany amin’ny koreanina. Tamin’izany fotoana izany ny koreanina mbola mandika ny ataon’ny eoropeanina/amerikanina fa ankehitriny izaro koreanina no anisan’ny mpitarika amin’ny resaka fanamboarana finday sy solosaina.

    Tsy ny harena an-kibon’ny tany irery no manome harena

    Tsy ny harena an-kibon’ny tany no manome ny haren’ny firenena iray fa ny atidohan’ny olona ao amin’ilay firenena. Raha atao sarotra loatra ny fiainan’ireo olona manam-pahaizana ao Madagasikara dia mazava ho azy izy ireo fa hifindra monina any ivelany. Ka raha tia hitazona ireo manam-pahaizana isika, dia andao hamorona ary hiaro ny orinasam-pirenena mba tsy ho voasongon’ny orinasa vahiny eto amin’ny tanintsika, ary andao hanintona ireo orinasam-pirenena ary ireo orinasa vahiny mampiasa olom-pirenena hipetraka eto Madagasikara hampita ny fahaizany.  Mandika izay ataom-bahiny isika vao manomboka mikaroka ary mamorona zavabaovao. Ka raha toa ka harena an-kibon’ny tany no hifotoran’ny harentsika Malagasy, dia mino aho fa tsy haharitra ny harentsika. Satria harena tsy maharitra ny harena ankibon’ny tany ary harena tsy mivao.

    Ny vola no anisan’ny olana lehibe tsy hahafahan’ny malagasy mamorona orinasa mavitrika amin’ny lafin’ny ara-pirenena

    Rehefa miaino ny olon-tsasany ny tena dia hita fa tsy ny tsifihampian-kevitra no tsy hahafahan’ny malagasy mamorona orinasa mavitrika fa ny tsifananam-bola hanaovana ilay orinasa. Rehefa maheno namana miresaka aho dia hita fa misimisy ihany ireo hevitra, na dia nofinofy aza izy ireo, maro amin’ireo «nofinofy» ireo no azo atao tena mitranga. Resaka vola ihany sisa no olana lehibe. Mihalafo hatrany ny fiainana, anefa tsy miova firy ny vola miditra. Mihakely izany ny zavatra hafa azo atao amin’ny vola afatsy mihinana azy sy mandoa hofantrano. Tsy afa-manangona firy raha tsy efa manana asa maharitra ary be karama. Ary raha na dia mikarama tsara aza mbola ho sahirana ihany : raha tsy diboky ny orinasa vahiny ianao ho bankiropotra ihany satria tsy dia misy olona firy mahalala ny zavatra amboarinao, sady eo koa ny fisainan’ny malagasy izay manan-kevitra fa ratsy hatsarana ny zavatra amboarin’ny malagasy ; fantako fa marina tokoa izany, fa tsy toa izany akory mikasika ny zava-drehetra.

    Tsy ny politika irery no diso, fa ny fisainana ihany koa.

    Tsy vokatry ny politika ihany na ny tsifisian’ny «sécurité» akory ny fahantran’ny malagasy amin’ny lafin’ny ara-toekarena ary amin’ny lafin’ny ara-bola. Onen’ny vahiny fotsy hoditra ny afrikanina amin’ny ankapobeny, ka tonga izy mitondra izao forongo isan-karazany izao eto amin’ny tanindrazana, ka na dia manampy aza izy ireo amin’ny voalohany, mamono ny orinasa malagasy anaty ny atodiny ireo fanampiana ireo, ary mitondra vokadratsy mihalalina hatrany hatrany : any Nizera ohatra, mijanona mamonkatra ireo tantsaha.

    Inona ny mahatonga izany ? Tsy aloha vola ny sakafo omen’ny PAM, na kely dia kely ny vola aloha. Tsy misy vola iainana intsony ny tantsaha dia miala maina. Ka noho izany ilay PAM sady mampakamo ireo manan-kevitra ny hamorona orinasa, no mamono ny efa misy. Torak’izany koa ny vary birmàna tany Madagasikara tamin’ny taona 2010 izy izay raha tsy diso aho. Tsy misy hohanina intsony ny tantsaha dia manipy gant avokoa. Ka aveo ho vitsy ireo tantsaha mbola mamboly anefa ny isam-ponina mbola mitombo ihany, dia amin’ny farany hisondrotra ny vidim-bary, ary tsy hahavidy vary intsony ny malagasy, dia mbola hafarana any ivelany, dia toa izany hatrany, hatrany amin’ny ady an-trano !

  • Tetikasa Wikimedia amin’ny fiteny afrikana

    Amin’izao fotoana izao, tsy mbola misy ny Wikipedia amin’ny teny afrikanina izay manana isan-dahatsoratra mihoatra ny iray hetsy. Mety ny fanjakazakan’ny Wikipedia amin’ny fiteny eoropeana lehibe angamba, ary koa ny habetsahan’ny “details” ao amin’ny lahatsorany angamba no mety mahatonga izany. Ary noho izany, ny fiteny ofisialy rehetra ny Vondrona Eoropeana (afatsy ny fiteny maltey) dia manana isan-dahatsoratra mihoatra ny efatra alina. Ny Wikipedia amin’ny fiteny eoropeana lehibe indrindra dia ny teny anglisy mazava ho azy, arahan’ny fiteny alemana, ary ny fiteny frantsay.

    Ny Wikipedia amin’ny teny anglisy moa dia manana lahatsoratra lava be saika mikasika ny zava-drehetra. Jereo fotsiny ny zavatra mikasika an’i Madagasikara eo amin’ny Wikipedia amin’ny anglisy : raha amin’ny resaka antsipirihany aloha dia efa resiny lavitra ireo Wikipedia amin’ny teny frantsay maika fa ny teny malagasy… Ary tsy mikasika ny zavatra momban’i Madagasikara ihany izany, fa saika amin’ny zava-drehetra mihitsy.

    Na dia efa nihena betsaka aza ny lanjan’ny Wikipedia amin’ny teny anglisy eo anivon’ny tetikasa Wikipedia amin’ny ankapobeny, dia mbola voasoratra amy fiteny indo-eoropeanina foana ny enina amin’ny dimampolo (56) isan-jaton’ny lahatsoratra eo amin’ny tetikasa Wikipedia.

    Ny olana amin’ny fiteny afrikanina dia izy ireo tsy manana sata ofisialy : tsy ampiasaina ho teny ofisialy, tsy fampiasa an-tsoratra… satria betsaka amin’ireo firenena afrikana no mampiasa na ny teny frantsay na ny teny anglisy. Ireo firenena afrikanina tavaratra moa dia mampiasa ny teny arabo avokoa (fa tsy ny teny berbera). Ilay tsifananana sata ofisialy io miampy ny tsifananana fomba fanoratana iray no mahatong any fiteny afrikana tsy mivoatra eo amin’ny aterineto. Resaka amin’ny ankapobeny izany ataoko izany, ary fantatro fa misy fiteny afrikana mivoatra eo amin’ny aterineto.

    Wikipedia amin’ny fiteny amin’izao fotoana izao

    Dia ahoana ihany izany ny momban’ny Wikipedia amin’ny fiteny afrikana ? Ny teny malagasy no voalohany amin’ny lafin’ny isan-dahatsoratra voatahiry, ny fiteny yoruba no manaraka azy, arahan’ny fiteny soahily ary ny fiteny afrikaans. Ireo Wikipedia roa farany ireo no nanjakazaka tamin’ny Wikipedia nandritry ny taona maromaro. Ny manarana ny fiteny afrikaans ary ny fiteny swahily dia ny fiteny amharika izay miisa lahatsoratra iray alina mahery kely.

    Andao àry jerena akaikikaiky ny zava-mitranga ao amin’ny Wikipedia. Ao amin’ny WIkipedia amin’ny teny malagasy dia misy olona tokana ihany no mandray anjara : tanatin’ny efa-taona, eo amin’ny telo alina eo no isan’ny lahatsoratra nosoratany. Izy irery ve no nanoratra ireo telo alina ireo ? “no life” amin’i Wikipedia ve izy io ? Tsia ! Mampiasa ny atao hoe “mpikambana rôbô” izy : Bot-Jagwar, izay namorona lahatsoratra eo amin’ny telo alina latsaka eo ho eo, mikasika ireo tanàna any Frantsa, Brazila ary Madagasikara. Manome fampahalalana ara-tstatistika ny akamaroan’ireo lahatsoratra ireo. Mbola tsy afa-manoratra lahatsoratra irery ny rôbô, sa ahoana ?

    Wikibolana amin’ny teny afrikanina

    Mitovy amin’ny zava-mitranga amin’ny Wikipedia ihany ny Wikibolana : manjakazaka tsy misy ohatr’izany ny teny malagasy, amin’izy io mananan teny iditra miisa eo amin’ny 1,4 tapitrisa, izay in-jaton’ny Wikibolana faharoa amin’ny fiteny afrikana be teny iditra indrindra. Tanatin’ny 18 volana no namoronana ny ankamaroan’ireo lahatsoratra ireo. Izay tsy afaka ataon’ny olona miisa valo ambin’ny folo maika fa olona iray…

    Mitovy ihany koa ny fomba famoronana ireo lahatsoratra ireo : amin’ny alalan’ny rôbô. Amin’izany fomba izany eo amin’ny valo alina isan’andro eo ho eo ny lahatatsoratra azo foronina, raha ampiasaina anadro aman’alina. Afaka 13 andro izany dia efa feno ny iray tapitrisa. Ny Wikibolana amin’ny teny malagasy no azo antsoina hoe “Botovolana” (na amin’ny teny anglisy “Bottionary”).

    Tsy dia misy fivoarana firy ny Wikiboky amin’ny fiteny afrikana. Ny teny afrikana mandroso indrindra dia ny teny afrikaans izay miisa toko dimampolo, arahan’ny teny malagasy (toko 32), soahily (toko 12) ary ny bambara (toko 7).